میراث آریا: جهله‌ها اغلب برای نگهداری آب استفاده می‌شوند و ویژگی خنک‌کنندگی طبیعی دارند که آن‌ها را از سایر ظروف سفالی متمایز می‌کند.
در این گزارش، به فرآیند تولید جهله در کارگاه‌های محلی شلوار میناب پرداخته می‌شود؛ همچنین چالش‌ها و امکاناتی که پیش روی هنرمندان این حوزه است، بررسی می‌شود.
قدمت پنج هزار ساله جهله
جهله به‌طورکلی به شکل کوزه‌ای گرد با دهانه کوچک و سطح صاف ساخته می‌شود. این ظرف سفالی سنتی دارای سطحی بدون لعاب است که اغلب بارنگ‌های طبیعی موجود در خاک منطقه ساخته می‌شود. جهله به دلیل عدم لعاب‌کاری، توانایی نگهداری آب‌خنک در روزهای گرم را دارد. این ویژگی به دلیل تبخیر آب از سطح ظرف و خنک شدن مایع درون آن است. نمونه‌هایی از این فرم خاص در کشورهای واقع در شرق آفریقا و همچنین در کشور هندوستان، سفالینه‌هایی چون جهله دیده‌شده است.
هنر سفالگری در ایران قدمتی بیش از ۵ هزار سال دارد و شواهد تاریخی نشان می‌دهند که از دوران پیش‌ازتاریخ، ساخت سفال در مناطق مختلف ایران رایج بوده است. در خصوص جهله میناب، با توجه به این‌که میناب و نواحی اطراف آن از مراکز مهم تمدن‌های کهن در جنوب ایران بوده‌اند، می‌توان تصور کرد که سفالگری و ساخت ظرف‌های مشابه جهله در این منطقه سابقه‌ای بسیار طولانی دارد.
بااین‌حال، نمی‌توان به‌طور قطعی گفت که جهله میناب به‌طور خاص ۵ هزار سال قدمت دارد، اما ساخت و استفاده از سفال‌های مشابه در مناطق جنوبی ایران به دوران باستانی بازمی‌گردد. درواقع، کشف آثار سفالی در این منطقه که به بیش از ۵ هزار سال قبل می‌رسند، نشان‌دهنده این است که هنر سفالگری و استفاده از ظروف سفالی در این منطقه دارای ریشه‌های بسیار کهنی است.
طریقه ساخت جهله
ساخت جهله که فقط در روستای شهوار شهرستان میناب تولید می‌شود نیازمند مهارت و تجربه فراوان است. ساخت این ظرف منحصربه‌فرد در دو مرحله با چرخ‌دستی و کار با دست انجام می‌شود و به‌مراتب سخت‌تر و پیچیده‌تر از ساخت یک کوزه عادی است و نیاز به مهارت و تجربه خاصی دارد.
سفالگران از خاک مخصوصی که از معادن محلی استخراج می‌شود، استفاده می‌کنند. ابتدا خاک را با آب مخلوط کرده و به‌صورت گل آماده می‌کنند. سپس این گل را با دست یا با استفاده از چرخ‌های سفالگری شکل می‌دهند. چرخ سفالگری در روستای شهوار در نوع خود کم‌نظیر است. اما مشابه آن در کشور هند نیز دیده‌شده است.
پس از ساخت شکل اولیه، با قاشق زدن و مالیدن خاکستر پایین ظرف سفالی را به شکل کروی درمی‌آورند.
جهله های ساخته‌شده یک روز در سایه و چند روز در آفتاب می‌مانند تا خشک شوند و غالباً در آخر هفته در کوره قرار می‌گیرند.
کوره‌های پخت سفال در روستای شهوار میناب شکل بسیار ساده و ابتدایی دارد. سوخت کوره در قدیم از هیزم و شاخه‌های خشک درخت نخل و اکنون به‌وسیله سوخت‌های فسیلی مانند نفت انجام می‌شود.
تولیدکنندگان جهله در میناب محصولات خود را به شیوه‌های مختلفی عرضه می‌کنند. بیشتر این فروش‌ها در بازارهای محلی مانند پنجشنبه‌بازار میناب و روستاهای اطراف انجام می‌شود. برخی از تولیدکنندگان، جهله‌ها را به بازارچه‌های صنایع‌دستی استان‌های دیگر و حتی در نمایشگاه‌های ملی نیز می‌فرستند. با توجه به استقبال از صنایع‌دستی در فصول خنک سال، فروش جهله در بازارچه‌های موقت و فصلی نیز رونق بیشتری می‌گیرد.
آخرین نسل از جهله سازان میناب
علی رحیمی شهواری از آخرین نسل‌های جهله سازی و یکی از باسابقه‌ترین هنرمندان برجسته و فعال درزمینه ساخت جهله در روستای شهوار میناب است. او با به‌کارگیری تکنیک‌های سنتی و حفظ اصالت هنر جهله سازی، در حفظ و ترویج این میراث‌فرهنگی مهم نقش اساسی ایفا کرده است.
او در طول روز به‌طور متوسط ۴ جهله می‌سازد و از این راه درآمد چندانی ندارد، اما دوست دارد شغل اجدادی و هنر روستای شهوار را زنده نگه دارد.
رحیمی شهواری در گفتگو با میراث آریا یکی از مشکلات و چالش‌های پیش رو این صنعت و هنر در روستای شهوار را کمبود سوخت می‌داند و می‌گوید، در روستای شهوار که سفالگری به شکل سنتی انجام می‌شود، سوخت کوره‌ها از طریق سوخت‌هایی مانند چوب، زغال یا نفت تأمین می‌شود.
جهله ساز هرمزگانی می‌افزاید، کمبود سوخت و نداشتن سهمیه، باعث کاهش ساخت جهله شده و به دلیل ناتوانی در تأمین سوخت کافی نمی‌توانم محصولات خود را در حجم بالا تولید کنم و این موضوع به کاهش درآمدم منجر می‌شود.
رحیمی شهواری می‌گوید به دلیل سن بالا نمی‌توانم از بیمه صنایع‌دستی استفاده کنم و فقط از طریق ساخت جهله امرارمعاش می‌کنم.
او خواستار حمایت وزارت میراث‌فرهنگی از هنرمندان این رشته شد و گفت: از وزارت میراث‌فرهنگی می‌خواهم با ارائه یارانه سوخت برای کارگاه سفال‌گری‌ام، از این هنر سنتی حمایت کنند و به بقای آن کمک کنند.
کلام آخر
استفاده از جهله در زندگی روزمره کم شده است و فقط کاربرد تزئینی دارد. حمایت از این هنر و تقویت زیرساخت‌های آن نقش بسزایی در حفظ و انتقال این میراث‌فرهنگی به نسل‌های آینده دارد.
با اقدامات حمایتی می‌توان هنر جهله سازی را به‌عنوان یکی از نمادهای فرهنگی و هنری منطقه زنده و پویا نگه داشت. توجه به این هنر ارزشمند نه‌تنها اقتصاد محلی را تقویت می‌کند بلکه به حفظ هویت فرهنگی و توسعه صنایع‌دستی اصیل ایرانی کمک شایانی می‌کند.
گزارش: صدیقه غلامی
انتهای پیام/
نظر شما